امکان سنجیِ «خودآئینیِ» زیباشناختی در شرایطِ چیرگی منطق «ابزارگرایی» (در ارزیابی انتقادی وبر، لیوتار و فوکو از فرهنگ مدرن)

رویکرد انتقادی به فرهنگ مدرن، بر کانون مسئله رهایی از تنگناهایی استوار است که در این رویکرد برشمرده می شود. در این رویکرد، «ابزارگرایی» مهم ترین تنگنا برای «خودآئینیِ» انسان است. و این پرسش طرح می شود که می توان در این وضعیت، حوزه ای را یافت که عملکرد آن فراسوی منطق «ابزارگرایی» باشد و به ویژه حوزه هنر و زیباشناسی چقدر فراسوی این منطق کار می کند و می تواند امکانی برای رهایی از آن را فراهم کند. در این مقاله، رویکرد انتقادی به فرهنگ مدرن، در چارچوب خطِّ سیری ارزیابی می شود که فوکو، از اندیشه انتقادی ترسیم می کند. خطِّ سیری که از نیچه آغاز می شود، و با میانجیِ وبر به مکتب فرانکفورت م یرسد. استوار بر این خطِّ سیْر، وبر، لیوتار، و فوکو بر پایه روش تاریخ ایده های لاوجوی، ارزیابی مقایسه ای خواهند شد؛ تا دریابیم که ناپسندشماریِ منطقِ «ابزارگرایی» نزد آن ها چقدر به پاسداشت هنر و زیباشناسی، چونان امکانی برای رهایی یا «خودآئینیِ» زیباشناختی می انجامد. ارزیابی نشان می دهد که از سویی فوکو در برابر وبر و لیوتار باور ندارد که هنر و زیباشناسی فراسوی «ابزارگرایی» باشد و از دگرسو، وبر در برابر لیوتار و فوکو، به ستیز با «ابزارگرایی» در چارچوب امر والا و هنر آوانگارد باور ندارد. البته، فوکو در برابر لیوتار، «خودآئینیِ» زیباشناختی را جای گیری در آستانه امر عقلانی می داند؛ نه گذار به امر پادعقلانی.